Bociani rok. Taki zdarza się raz na 10 lat, gdy pasjonaci, badacze, ornitolodzy liczą te wędrowne ptaki i ich gniazda

Czy 2024 rok jest wyjątkowy dla bocianów? Pytam, bo będzie liczenie tych ptaków?
- Jeżeli chodzi o nadchodzący sezon to nie jesteśmy teraz w stanie powiedzieć czy będzie wyjątkowy dla bocianów. Jeszcze nie wiemy kiedy dokładnie przylecą jaki będzie przebieg ich lęgów, jaką będą miały pogodę i warunki żerowiskowe na lęgowiskach. Czy będzie im łatwiej czy trudniej odchować młode. Jedno jest pewne. Dla nas, badaczek i badaczy bocianów będzie to rok wyjątkowy, bo właśnie w tym roku (jak co 10 lat) będziemy liczyć bociany w całym obszarze występowania.

Jest zapowiedziany międzynarodowy spis bocianów. Pan koordynuje liczenie w Polsce. Które kraje obejmie spis?
- Spis obejmuje cały obszar występowania tego gatunku od najbardziej na południowy-zachód wysunięte populacje np. w Maroku, po najbardziej północno-wschodnie populacje na zachodzie Rosji. Liczenie odbędzie się w krajach leżących w Azji: Turcji, Armenii czy Uzbekistanie.

Od kiedy i co ile lat odbywają się spisy bocianów?
- Międzynarodowe spisy odbywają się od lat trzydziestych XX wieku, co 10 lat.

Z jakich powodów bociany są takimi ciekawymi ptakami, że prowadzi się spisy? Jakie ptaki są jeszcze w ten sposób liczone?
- Bocian biały, o ile dobrze mi wiadomo, jest jedynym ptakiem liczonym w ten sposób. Jest tak z kilku powodów. Przede wszystkim to gatunek, który jest bardzo blisko związany z zabudowaniami ludzkimi, a co więcej jest darzony dużą sympatią ze strony ludzi. Jest łatwo rozpoznawalny, również przez osoby, które nie mają bardzo zaawansowanej wiedzy ornitologicznej. To pozwala policzyć te ptaki z dokładnością nawet do jednego gniazda, jednej pary. Oczywiście dane terenowe wymagają zwykle jeszcze dodatkowych analiz, które pomagają w pewien sposób kontrolować błędy wynikające z nierównomiernego zbadania terenu, ale ostatecznie udaje się uzyskać całkiem dobre oszacowania liczebności. To z kolei ma znaczenie dla naszego poznania jak zmiany zachodzące w środowisku naturalnym wywołane przez człowieka, takie jak zmiana w użytkowaniu gruntów, presja człowieka czy zmiany klimatu, wpływają na zmiany w populacjach dzikich zwierząt. Bocian jest świetnym przykładem tego jak te zmiany mogą zachodzić.

Kiedy rozpocznie się tegoroczne liczenie?
- Samo liczenie odbywa się w okresie 1-15. lipca, ale przygotowania trwają już teraz i już teraz poszukujemy osób chętnych do liczenia w terenie.

Gdzie liczy się ptaki? Wiadomo, że w gniazdach najłatwiej, ale jaka jest pewność, że w czasie liczenia wszyscy mieszkańcy gniazda będą "w domu"?
- Termin na początku lipca daje możliwość policzenia pary i wszystkich młodych w gnieździe, bo zwykle wtedy młode nie są jeszcze lotne, ale są już na tyle duże, że samodzielnie stoją na gnieździe i można je łatwo policzyć.

Kto może brać udział w spisie, jakie umiejętności są potrzebne?
- W zasadzie udział może wziąć każdy kto umie rozpoznać bociana białego, odróżnić do od innych ptaków, ma swój środek transportu (rower, motocykl, samochód), lornetkę lub inny sprzęt optyczny pozwalający przybliżyć widok gniazda by móc policzyć młode bociany stojące na gnieździe i jest w stanie spenetrować teren jednej gminy w okresie 1-15. lipca.

Jak się przygotować do spisu?
- Najpierw należy się zgłosić do koordynatora w swoim województwie i zarezerwować dla siebie gminę, w której chcemy policzyć bociany. Następnie trzeba się zapoznać z terenem gminy (sprawdzić na mapie jakie są jej granice i jakie miejscowości są na jej terenie). Następnie należy przeczytać instrukcję, a najlepiej wydrukować sobie jej skróconą formę żeby potem łatwiej w terenie prowadzić obserwacje. A na końcu zarezerwować sobie 1-3 dni na prace w terenie (zależy to od zagęszczenia gniazd bocianów w danej gminie).

Ile bocianów naliczono w Polsce podczas poprzedniego spisu? Ile jest w Małopolsce?
- Podczas poprzedniego spisu w Polsce było miedzy 45 a 52 tysięcy par. Co ważne, z Monitoringu Flagowych Gatunków Ptaków koordynowanego przez Muzeum i Instytut Zoologii PAN wiemy, że polska populacja bocianów stopniowo zmniejsza swoją liczebność. Liczebność w województwie małopolskim podczas ostatniego spisu (2014 r.) oszacowano na około 800 par lęgowych i był to spadek o ponad 30 proc. w stosunku do wcześniejszego spisu z 2004 roku.

W którym regionie Polski jest najwięcej bocianów?
- Najliczniej bociany występują na wschodzie i północnym wschodzie Polski czyli w województwach lubelskim, mazowieckim, podlaskim i warmińsko-mazurskim i to w tych województwach gniazduje większość krajowej populacji (2/3 a może nawet 3/4).

Dlaczego spada liczebność bocianów w Polsce, co jest przyczyną?
- Jako główną przyczynę spadku liczebności uważa się zmiany w siedliskach zarówno na terenach lęgowych, jak i na zimowiskach. Bociany potrzebują tradycyjnie, mało intensywnie użytkowanych terenów rolniczych, gdzie istotnym komponentem są łąki i pastwiska oraz tereny podmokłe. Intensyfikacja produkcji rolniczej, osuszanie terenów podmokłych, zmiana użytkowania z łąk na pola uprawne bocianom nie służy i powoduje, że opuszczają te tereny. Co więcej, bociany, które gnieżdżą się w Polsce odbywają najdłuższą wędrówkę spośród wszystkich populacji bocianów zamieszkujących Europę. W związku z tym są najbardziej narażone na zmiany w środowiskach na trasie swojej wędrówki. To ma ogromny wpływ na ich przeżywalność, a w efekcie na zmiany w liczebności.

A w zachodnich krajach Europy przybywa?
Tak, spadek liczebności bocianów w Polsce jest w dużym kontraście do tego co się dzieje w Europie Zachodniej z tym gatunkiem. Na zachodzie bocianów jest co raz więcej. Jako powód takich różnić uważa się fakt, że w Europie Zachodniej bociany nauczyły się korzystać z pokarmu na składowiskach odpadów. Dzięki temu też skróciły swoją wędrówkę i zwiększyły przeżywalność. Natomiast bociany w Polsce, mimo tego, że też korzystają ze składowisk odpadów, to ten sposób żerowanie wydaje się jeszcze nie mieć tak dużego znaczenia jak w Europie Zachodniej.

Testy krwi prognozują ryzyko zawału serca